Herbariumboek van 19e eeuwse zakenvrouw toont bijzondere passie voor varens

ma 10 jun.

Plantentuin Meise herbergt collecties van groot botanisch, historisch en erfgoedbelang, waaronder de unieke collectie van Henri Van Heurck. Onder de schatten bevindt zich een boekvormig herbarium van Nieuw-Zeelandse varens met een bijzondere geschiedenis.

In de tweede helft van de 19de eeuw heerste er in het Verenigd Koninkrijk een ware varenhype, of ‘pteridomanie’. Mensen gingen massaal op zoek naar varens om aan te planten in de tuin of op te kweken in kasjes. Vooral zeldzame soorten of planten met afwijkende bladvormen kregen veel aandacht, wat soms leidde tot het verdwijnen van kwetsbare populaties. Tegelijkertijd werden honderden nieuwe cultivars geïntroduceerd in de tuinbouw. Ook in de decoratieve kunst waren in die periode varens alomtegenwoordig. Vaatwerk, vazen, bloempotten, behangpapier, tafellinnen, gordijnen, gietijzeren tuinbanken en zelfs grafmonumenten werden versierd met varenmotieven. Deze varenhype verspreidde zich ook naar Australië en Nieuw-Zeeland.

Het herbarium, afkomstig van de Antwerpse onderzoeker Henri van Heurck, herbergt een fraaie illustratie van deze modegril: een herbarium in boekvorm met varens uit Nieuw-Zeeland, samengesteld door Mary Ann Armstrong (Mrs. C.C. Armstrong). Geboren als Mary Ann Newey in Birmingham, Engeland, in 1838, emigreerde ze na de dood van haar moeder in 1853 met haar vader naar Victoria, Australië, waar ze huwde. Later verhuisde ze naar Dunedin, Nieuw Zeeland, voordat ze terugkeerde naar Melbourne, Australië, waar ze in 1910 overleed.

Vanaf het einde van de jaren 1870 begon Mary Ann Armstrong varens te verzamelen en er artistieke composities mee te maken, waaronder herbariumboeken en prentkaarten, die ze verkocht. Haar werk werd een commercieel succes en ze exposeerde haar creaties in Nieuw-Zeeland, Australië en het Verenigd Koninkrijk. De herbariumboeken, die ze vaak cadeau gaf, waren uniek, met verschillende kaften qua kleur, lettertype, versieringen en lay-out.

Het herbarium ‘New Zealand Ferns’ bevat 16 platen op dik Bristolkarton met correcte handgeschreven wetenschappelijke namen van de varens, maar zonder bijkomende gegevens. De nadruk lag duidelijk op artistieke presentatie boven het wetenschappelijk aspect. Vandaag zijn deze memorabilia vooral te vinden in bibliotheken en universiteiten in Nieuw-Zeeland, Australië en de Verenigde Staten. De oorsprong van dit exemplaar is niet gekend, maar het werd in augustus 1882 als geschenk aan iemands moeder gegeven.


^{Kaft van het herbarium (© Wim Tavernier)}	^{Twee steriele en een fertiel blad van Cranfillia deltoides (syn. Lomaria vulcanica). Onderaan versierd met enkele andere varens, waaronder (tweede van rechts) de zilveren boomvaren (Alsophila tricolor) een nationaal symbool van Nieuw Zeeland (© Wim Tavernier)}

^{Twee steriele en een fertiel blad van Cranfillia fluviatilis (syn. Lomaria fluviatilis). Links en rechts onderaan enkele bladeren van Polyphlebium venosum (syn. Trichomanes venosum) (© Wim Tavernier)}	^{Label van mevr. Armstrong (© Wim Tavernier)}

^{Opdracht (© Wim Tavernier)}