Onze geschiedenis in een notendop
Het koninkrijk der planten verzameld in een koninklijk domein
De geschiedenis van de Plantentuin gaat terug tot 1797. Al eeuwen verzamelen, bestuderen en verzorgen we planten, doorgegeven van generatie op generatie. Het verhaal van de Plantentuin start in Brussel, eerst in het domein van het Nassaupaleis en later in wat nog steeds de Brusselse Kruidtuin is. Onze botanische tuin verzamelde in die periode verwoed zoveel mogelijk planten, nieuwigheden meegebracht door de ontdekkingsreizigers. We bestudeerden planten met als doel ze te kweken, te perfectioneren en te verkopen. Ze werden tentoongesteld aan het cliënteel in indrukwekkende tuinen.
Botanisch onderzoek werd belangrijker nadat de Belgische Staat in 1870 de Plantentuin overnam. Een belangrijke opdracht was het bestuderen van planten van buiten Europa: Brazilië, Mexico en Centraal-Afrika; deze laatste regio werd belangrijker tijdens de koloniale periode. Men kweekte ook nog steeds sierplanten, de Plantentuin was hoofdleverancier voor alle publieke gebouwen. Hier ligt de oorsprong van een belangrijk deel van onze collectie sierplanten. In de 19de eeuw begon men ook het herbarium uit te bouwen.
In 1938 verhuisde de Plantentuin naar zijn huidige locatie in Meise. Het domein dankt zijn vorm aan de samensmelting van twee middeleeuwse kasteeldomeinen. Koning Leopold II kocht beide domeinen voor zijn zus, ‘keizerin’ Charlotte, weduwe van Maximiliaan van Oostenrijk (kort keizer van Mexico) en schoonzus van de beroemde Sissi. De kasteelheren die voordien eigenaar waren, hadden elk hun domein aan het begin van de 19de eeuw omgevormd tot een landschapspark in Engelse stijl. Beiden waren ook plantenverzamelaars. En zo smelten twee verhalen samen…
Met de verhuis naar Meise startte een indrukwekkend investeringsprogramma. Het ‘Plantenpaleis’ werd gebouwd (1947-1965): een reeks van dertien indrukwekkende kassen. De Balatserre verhuisde naar Meise. Het is de voorstudie van hofarchitect Alphonse Balat voor de Koninklijke Serres van Laken, en één van de oudste (1854) serres van getrokken glasplaat en smeedijzer in België. Het Herbariumgebouw (1959-1962), representatief voor het naoorlogse modernisme, herbergt de bibliotheek en het wereldberoemde herbarium. De plantencollectie werd fors uitgebreid. De Plantentuin werd beschermd als landschap in 1967.
In de loop van de 20ste eeuw groeide de samenwerking tussen botanische tuinen. Planten werden uitgewisseld, kennis gedeeld. Vandaag vormen deze netwerken een belangrijke schakel in het behoud van de biodiversiteit op onze planeet, bedreigd door klimaatverandering en de activiteiten van de mens. Botanische tuinen vervullen een belangrijke rol als beschermers van de plantenwereld.
Sinds 2014 beheert de Vlaamse overheid de Plantentuin als Agentschap Plantentuin Meise.
