[Science News] - Koffie, agroforestry en herbebossing verhogen de klimaatveerkracht in de D.R. Congo

Ook ver buiten onze landsgrenzen voert Plantentuin Meise projecten uit. In dit artikel belichten we twee projecten in de Democratische Republiek Congo. Het eerste project is een duurzame koffieplantage van 50 hectare, het tweede een agrobosbouw- en herbebossingsproject van 1500 hectare.  De projecten zijn mogelijk dankzij financiering door het Vlaamse Departement Omgeving. Beide projecten passen in internationale klimaatfinanciering, hebben oog voor de  klimaatverandering en bieden op die manier een duurzame toekomst voor de lokale bevolking.

Robustakoffie in Yangambi

Wereldwijd zijn er meer dan 100 wilde soorten koffie, maar slechts twee worden gebruikt voor ons kopje koffie: Arabica en Robusta. Met die laatste gaat onderzoeker Piet Stoffelen – coördinator voor de projecten rond koffie – aan de slag: “In Congo en specifiek in Yangambi in het centrum vind je zowel wilde als veredelde Robustakoffie met een hoog onbenut potentieel voor teelt en kwaliteit. Dat komt goed uit, want de meer populaire Arabicakoffie wordt meer en meer bedreigd door klimaatverandering. Daardoor kan Robusta de achteruitgang van Arabica opvangen, zeker als je weet dat de wereldwijde vraag naar koffie nog steeds groeit. Het aanbod staat, onder meer door klimaatsverandering, onder druk.”

Het project ging van start in 2020 en loopt nog tot eind 2024. In totaal zal de lokale bevolking 50 hectare koffie aangeplant hebben in gemengde boslandbouwsystemen. Die bieden vele voordelen, aldus Piet: “De koffie planten we gemengd met andere gewassen, zoals bananen, en met bomen. De eerste jaren bieden de bananen schaduw aan de koffiestruiken en de jonge bomen, en produceren ze bananen als voedsel. Zo hebben de boeren al opbrengst vooraleer de koffiestruiken hun eerste koffiebessen en de fruitbomen vruchten dragen. De schaduw helpt om koffiestruiken te beschermen tegen de stijgende temperatuur. Ook planten we lokale boomsoorten die gastheer zijn voor rupsen, een belangrijke bron van proteïnerijke voeding en een lekkernij voor de lokale bevolking. De mix van teelten geeft meer zekerheid aan de boeren: mislukt er één, dan is er nog de andere teelt om op terug te vallen.” Zodoende kan de teelt van Robusta de lokale bevolking helpen om over te stappen van een onduurzame ‘slash-and-burn’ naar een landbouwsysteem dat sedentair, duurzamer en veerkrachtig is in het veranderende klimaat. Daarnaast halen zowel de koffieplanten als de bomen CO2 uit de lucht.

Dit project was enkel mogelijk dankzij de actieve participatie van de lokale bevolking en de hulp van onze partners: de KU Leuven, EFICO, R&SD, CIFOR en de Congolese onderzoeksinstelling INERA. Plantentuin Meise is al langer verankerd in de regio en heeft er een sterk netwerk opgebouwd. “Oorspronkelijk planden we koffieplantages voor en met de lokale boeren aan te leggen en 10 hectare experimentele velden, maar uiteindelijk worden er ook demovelden aangelegd in een technische school, in een modelboerderij en in ‘farmer field schools’. Dat zijn initiatieven waar lokale boeren kennis en expertise uitwisselen. Ook bouwen we aan de infrastructuur voor de transformatie van de koffiebessen tot groene koffie en optimaliseren we dit proces. Ons doel is om de kwaliteit van de koffiebonen te verbeteren, zodat de lokale boeren een betere prijs voor hun product krijgen.” Het project is, ondanks de vele uitdagingen, een succes. Het vooropgestelde aantal nieuw aangeplante hectares werd ruimschoots overschreden en bovendien werd de heropstart van de Robusta-koffieteelt gekozen als één van de speerpunten van een Europees gefinancierd project in de regio. 

Herbebossing rond Virunga Nationaal Park

Al meer dan 20 jaar leiden onveiligheid en een erbarmelijke sociaaleconomische situatie tot een cyclus van geweld en armoede in Oost-Congo, waardoor de lokale gemeenschappen worden getroffen en de toekomst van het Virunga Nationaal Park wordt bedreigd. De hervatting van de oorlog van de M23-rebellen in 2021 heeft de situatie verslechterd. Een miljoen mensen leven in vluchtelingenkampen in Goma en het park wordt voortdurend bedreigd door gewapende conflicten, stropers en illegale houtkap.
Op basis van eerdere ervaring met natuurbehoud en milieuherstel in D.R. Congo lanceerde Plantentuin Meise in 2020 het Clima Virunga-programma, ‘Klimaatmitigatie en -adaptatie rond het Virunga Nationaal Park’.
Dit herbebossingsprogramma wordt gefinancierd door het Departement Omgeving van de Vlaamse overheid en gezamenlijk uitgevoerd door de Stichting Virunga, het Institut Congolais pour la Conservation de la Nature, lokale gemeenschappen en Plantentuin Meise.

Via dit programma hebben Clima Virunga-medewerkers en lokale gemeenschappen meer dan 1500 hectare herbebost voor sociale bosbouw en agrobosbouw. Snelgroeiende en lokale soorten in combinatie met agrobosbouwbomen werden geplant: goed voor duurzame productie van brandhout, natuurlijk bosherstel en agrobosbouw om te voorzien in de behoeften van de bevolking.

Het doel is ook om de effecten van klimaatverandering te verzachten door het beheer van natuurlijke hulpbronnen te verbeteren en de uitzonderlijke biodiversiteit van Virunga te behouden. Het programma geeft een krachtige impuls aan het creëren van koolstofreservoirs en biedt gemeenschappen tegelijkertijd alternatieve bestaansmiddelen. 

“Na vier jaar werk hebben we een grote impact gehad: de lokale gemeenschap profiteert van de werkgelegenheid en de verbetering van technische vaardigheden tijdens de uitvoering van het project en het toezicht, waardoor de relaties tussen park en gemeenschap verbeteren”, legt Justin Komayombi, hoofd van de Kisigari Groep, uit.

In het Kisigari-gebied plantte het programma 250 hectare bomen in aangetast land om een gemeenschapsbos te creëren en het conservatiemodel te testen. De aanplanting van lokale soorten, waaronder bosfruitbomen, zal bijdragen aan de terugkomst van wilde dieren, chimpansees en andere primaten. De “rewilding” van bossen zou de gemeenschap in staat kunnen stellen om toerisme uit te bouwen zodra de oorlog voorbij is.
Plantentuin Meise en D.R. Congo

“Plantentuin Meise is reeds zeer lang actief in Centraal Afrika”, vertelt Piet. “Naast biodiversiteitsonderzoek op planten, wieren en paddenstoelen, dragen we ook bij aan capaciteitsopbouw, rehabilitatie van infrastructuur en projecten rond duurzame ontwikkeling.”