[Science News] - Het succes van een mislukking: de herbariumcollectie ‘Chamisso’

Tijdens de inventarisatie en conservatie van het herbarium van Franz Wilhelm Sieber (onderdeel van het Van Heurck Herbarium in Plantentuin Meise) hebben we onlangs een kleine maar waardevolle verzameling planten ontdekt die door Adelbert von Chamisso zijn verzameld tijdens de Russische Rurik-expeditie (30 juli 1815 - 3 augustus 1818).

De expeditie, genoemd naar het schip Rurik, werd georganiseerd en gesponsord door graaf Nikolay Rumyantsev (Romanzoff, Romanzof, Romanzov), destijds Russisch minister van Buitenlandse Zaken. Hoofddoel van de expeditie was het ontdekken van de ‘noordwestelijke doorvaart’, een route van de Atlantische naar de Grote Oceaan via het noorden van Canada. Sinds de 16de eeuw circuleerden verhalen over deze doorvaart, die van groot strategisch belang zou zijn om vanuit het westen van Rusland direct contact te hebben met het oostelijk deel van het rijk en Alaska, dat destijds nog Russisch grondgebied was. De routes over het Russische vasteland waren immers zeer moeilijk, tijdrovend en gevaarlijk, net als de zeereizen via Kaap de Goede Hoop of de Straat van Magellaan. Ook een boottocht via de Noordelijke IJszee was geen optie omdat in die tijd sommige delen amper twee maanden ijsvrij waren en er nog geen ijsbrekers bestonden. 

De expeditie slaagde echter niet in het vinden van de noordwestelijke doorvaart. Het zou nog tot 1906 duren tot de Noorse ontdekkingsreiziger Roald Amundsen deze route succesvol aflegde. Ondanks dit ‘falen’ bracht de Rurik-expeditie waardevolle wetenschappelijke inzichten en ontdekkingen voort. De reis van de Rurik ging van Sint-Petersburg, de Canarische Eilanden, Brazilië, Chili, Polynesië, Kamtsjatka, Alaska, San Francisco, Hawaï, de Filippijnen, de Kaap en terug naar Sint-Petersburg. Van elk van deze aanlegplaatsen bevinden er zich exemplaren in het Sieber-herbarium. Tijdens de reis werden ruim 400 eilanden in Polynesië en grote delen van de westkust van Alaska in kaart gebracht. 

Adelbert von Chamisso (1781 - 1838) was een Duitse schrijver en dichter uit de Romantiek alsook botanist. Hij was van Franse origine (Louis Charles Adélaïde de Chamissot de Boncourt), maar zijn familie ontvluchte Frankrijk na de Franse revolutie. Hij voer onder bewind van kapitein Otto von Kotzebue samen met twee andere natuurvorsers (Johann Friedrich Eschscholtz en Morten Wormskjold) een tekenaar (Louis Choris) en enkele militairen mee met de Rurik en verzamelde en beschreef verschillende plantensoorten. Hij bracht 165 pteridophyta mee waarvan 77 nieuw voor de wetenschap. Een eiland voor de kust van Alaska werd naar hem vernoemd. In 1833 werd Chamisso aangesteld als curator van het Herbarium van de Plantentuin in Berlijn.

Carex arctica Chamisso. Verzameld op het eiland naar Chamisso vernoemd (Insulae Chamissonis). Een nooit gepubliceerde naam van een nieuw cypergras.	Carex romanzowiana Cham. ex Steud. Een cypergras opgedragen aan Nikolay Rumyantsev (sponsor van de expeditie). Verzameld op het eiland Unalaska (Aleoetenarchipel).	Cibotium chamissoi Kaulf. (type-exemplaar). Een endemische soort boomvaren van het eiland Oahu (behorend tot de archipel Hawaï) door de Duitse botanist Kaulfuss opgedragen aan Chamisso.

Scaevola sericea Vahl verzameld op het eiland genaamd naar Romanzov; huidige naam: Tikei, eiland van de Tuamotuarchipel (Frans Polynesië).	Urtica ruderalis G. Forst. verzameld op het eiland Romanzov (Insel Romanzof, Südsee). Handschrift F.W. Sieber.

Chamisso beschreef de flora van het eiland Romanzov als “zeer beperkt”. Hij vond amper 19 verschillende soorten hogere planten. “… Die Flora der Insel Romanzoff ist sehr beschränkt, Wir zählten nur 19 arten …“. Uittreksel uit het logboek van Chamisso.